– معرفی کوتاهی از خودتان داشته باشید؟
من نرگس شایق، کارشناس ارشد صنایع دستی هستم. بعد از فارغ التحصیل شدن در دانشگاه از سال ۸۹ در زمینه پژوهش و بازاریابی صنایع دستی کار تخصصی خود را شروع کردم که منجر به راه اندازی سایت آرانیک شد.
– نحوه شروع و ایده اولیه کسب و کار و توضیح در خصوص فعالیت شما در آرانیک چه بود؟
– با توجه به اینکه رشته تحصیلی بنده کارشناسی ارشد صنایع دستی هست، بنده از سال ۱۳۸۹ با همسرم سفرهایی را به استانهای مختلف آغاز کردم و در ابتدا انجام این سفرها صرفا امری پژوهشی بود، این پژوهش میدانی در خصوص صنایع دستی روستایی و عشایری ایران بود که حدودا هر دو ماه یکبار سفری در میان عشایر و روستاها داشتیم، صنایع دستی کاران را شناسایی و محصولات آنها را خریداری کردیم و نهایتا یک بانک اطلاعاتی از آنها تهیه کردیم.
در طی این سفرها ۴۰ رشته از صنایع دستی را که در حال نابودی در کشور است شناسایی کردیم. علت این اتفاق هم عدم توانایی در فروش محصولات تولیدی انها بود. این افراد به شهر دسترسی نداشتند و در واقع به بازار اصلی و نمایشکاه ها برای فروش محصولات خود دسترسی نداشتند. بنابراین ایده راه اندازی فعالیت اقتصادی در این زمینه جهت معرفی محصولات صنایع دستی روستائیان و فروش آن در ذهن ما ایجاد شد. از میان روشهای مختلف برای این کار راه اندازی یک وب سایت بود.
فروش صنایع دستی از طریق مجازی
در ابتدا افراد زیادی با این کار مخالفت کردند، چون حس می کردند خرید صنایع دستی بدون دیدن مستقیم محصول مورد نظرشان امکان پذیر نیست. اما ما نمونه های فروشگاه های مجازی مشابه هندی را دیدیم و از فعالیت آنها مطلع شدیم که حاکی از موفقیت آنها بود.
با توجه به اینکه ایران در مقایسه با هند تنوع و تعداد محصول بیشتری دارد ما به اقدام خود در این کار اطمینان بیشتری پیدا کردیم و نهایتا در انتهای سال ۱۳۹۲ وب سایت آرانیک را راه اندازی کردیم. تمرکز اصلی ما بر روی صنایع دستی روستایی و عشایری است و سعی داریم آنها را به قابلیت تجاری شدن برسانیم.
اما فروش این محصولات به تنهایی جهت اداره کردن امور اقتصادی مجموعه کفایت نکرد و ما فروش صنایع دستی شهری را نیز به مجموعه کار خود اضافه کردیم. سعی ما بر این است که با سود حاصل از فروش صنایع دستی شهری در جهت کمک به تجاری سازی صنایع دستی روستایی اقدام کنیم. کاهش دسترسی به مواد اولیه طبیعی و کمبود تولید کننده از جمله مشکلات صنایع دستی روستائیان است.
– وضعیت بازار صنایع دستی را در ایران چگونه ارزیابی می کنید؟
– متاسفانه بازار صنایع دستی در ایران جایگاه خوبی را ندارد. ما نسبت به کشورهایی نظیر چین و هند از نظر بازار جایگاه خوبی نداریم، در کنار اینکه ما در زمینه تولید صنایع دستی در سه رتبه برتر دنیا هستیم. علت مسئله این است که صنایع دستی در میان مردم ما به عنوان یک کالای لوکس تبدیل شده است و نیاز اصلی مردم را شامل نمی شود. در گذشته مردم در لیوان سفالی آب می خوردند، ترشی را در ظرف های سفالی نگهداری می کردند و یا مثلا از پارچه های دست باف استفاده می کردند و بطور خلاصه صنایع دستی برای مردم یک کالای روزمره مصرفی بود.
نهادینه شدن صنایع دستی
اما متاسفانه با صنعتی شدن جامعه این اتفاق افتاده است. کالایی که فقط تزیینی و لوکس استفاده شود مستعمل نمی شود و تا خراب نشود نیاز به خرید جدید نیز احساس نخواهد شد. بنابراین هدف مجموعه ما نهادینه سازی فرهنگ استفاده مستمر از صنایع دستی در میان زندگی مردم است. این امر سبب ایجاد گردش مالی در این حوزه میشود.
در جامعه متاسفانه به دلیل تمرکز بیش از حد بر روی صنعت، صنایع نرم از جمله صنایع دستی مغفول مانده است در صورتیکه قابلیت های فراوانی در این زمینه وجود دارد. بطور مثال: میشود با سرمایه ای اندک یک کارگاه صنایع دستی ایجاد کرد. صنایع دستی می تواند ارزش افزوده فراوان ایجاد کند و سبب ورود ارز به کشور گردد، اما ما هم اکنون جایگاه مناسبی در این زمینه در دنیا نداریم.
– آیا در زمینه صادرات فعالیت داشته اید؟ به کدام کشورها و در چه مواردی؟
– ما صادرات به کشورهای چین، فرانسه، آلمان، استرالیا و کانادا داشته ایم. این کالاها اکثرا نماد صنایع دستی ایران بوده اند. مانند میناکاری، قلم زنی، خاتم کاری، فیروزه کوب، پارچه قلمکار. اکثر این کالاها مواردی بوده اند که از نظر حمل ریسک کمتری داشته و وزن کمتری داشته اند شبیه کیف، کفش گلیم و…. همچنین میزان صادرات این شرکت در سالهای ۹۴ تا ۹۷ حدوداً بطور میانیگین، سالیانه یک و نیم میلیارد تومان بوده است.
– نقائص و کمبودهای حوزه صنایع دستی در چه موضوعاتی است؟
– از جمله مشکلات و کمبودهای این حوزه می توان به موارد زیر اشاره نمود:
- از آنجائی که در صنایع دستی کار دست اکثریت نقش تولید را ایفا می کند، بنابراین تولید انبوه در این حوزه نداریم.
- عدم تطابق نمونه های مشابه یک محصول با محصول اولیه به دلیل دست ساز بودن آن
- بسته بندی صنایع دستی در ایران ضعیف است و به دلایلی نظیر تیراژ، تفاوت ابعاد و … برنامه ریزی و تولید بسته بندی به دشواری انجام میشود.
- روند خشکسالی در اکثر مناطق بر استفاده از منابع طبیعی در صنایع دستی تاثیر گذاشته است. بطور مثال حصیربافی و ارغوان بافی که به منابع طبیعی نیاز دارند برای سازندگان این محصولات مشکل ایجاد کرده است. در استانهای جنوبی مثل سیستان و هرمزگان که رگه های خاک مناسب و مرغوب داشته اند با کاهش کیفیت خاک و اتمام رگه های خاک سفال گری دچار مشکل شده است.
- یکی از مشکلات اصلی در خصوص روستائیان و عشایر این است که با توجه به بضاعت مالی پایین و کاهش فروش آنها کسی رغبت به یادگیری ندارد. این موضوع سبب کاهش تولیدکنندگان و افت رتبه تولید صنایع دستی ایران در دنیا میشود.
فعالیت بانوان
– مشاهده کردیم که همه همکاران مجموعه شما را بانوان تشکیل می دهند. آیا در این رابطه ویژگی خاصی در بانوان است که به عنوان شاخص مدنظر شما قرار گرفته است؟
– ما خیلی به عمد توجه به حضور بانوان در مجموعه خودمان نداشته ایم و معیار ما وجود تخصص و مهارت برای جذب است. اما با توجه به اینکه اکثرا بانوان در این زمینه وارد شده و کارشناسان متخصص در این زمینه هستند نیروهای تخصصی صنایع دستی وگرافیک مجموعه که اکثریت نیروهای ما را شامل شده اند بانوان هستند.
– کسب و کار در بستر فضای مجازی چه سودی دارد؟
– ما اگر فروشگاه راه اندازی کنیم با توجه به اینکه به یک مکان خاص محدود می شود، امکان گسترش آن محدود است. اما با ایجاد بستر فروش در فضای مجازی می توان جهان شمول کار کرد و بازاری جهانی برای محصول ایجاد نمود و این امر سبب معرفی صنایع دستی در دنیا نیز می شود.
– باتوجه به آگاهی شما در این حوزه، دغدغه بانوان فعال در سطح کشور در حوزه صنایع دستی چیست؟
۷۰ درصد تولید کنندگان صنایع دستی در کشور بانوان هستند. در واقع جمعیت زیادی از زنان ایران تولید کننده صنایع دستی هستند. اما دغدغه اصلی آنان دغدغه فروش است.
با توجه به تورم موجود برای هیچ یک از تولیدکنندگان از نظر اقتصادی توجیهی برای تولید محصولی که خطر عدم فروش داشته باشد وجود ندارد و حتی اگر بیش از یک ماه محصول در دست تولیدکننده بماند و فروش کند، سودی نصیب او نخواهد شد.
– به نظر شما نقش دولت در توسعه اشتغال بانوان به خصوص در حوزه فعالیت شما چیست؟
– اصولا نقش دولت بسیار است. تا زمانی که وابستگی به نفت وجود دارد تغییر نگرش به صنایعی چون صنایع دستی رخ نمی دهد. در برخی از کشورها نظیر هند، نپال، فیلیپین بخش قابل ملاحظه از درآمد خود را بر پایه صنایع دستی قرار داده اند، بخشی که ما نیز توان آن را داریم. دولت می توانند در جهت توسعه کارگاه ها با ارائه یارانه به تولیدکنندگان کمک کنند.
نباید از تولید کننده توقع مدیریت فروش هم داشت. باید شرکتهای بازرگانی در این زمینه تقویت شده و این نقش را ایفا کنند تا دغدغه فروش برای تولید کننده از بین برود. ارائه وام به تولیدکنندگان بعضاً در مصارف دیگر استفاده می شود. این مسئله سبب بدهکار شدن تولید کننده می شود. تقویت روابط سیاسی و اقتصادی و ایجاد بازار فروش و صادرات به کشورهای خارجی می تواند کمکی به تولید کنندگان و فروشندگان صنایع دستی باشد.
– به نظر شما نقش آموزش در توسعه کارآفرینی زنان در این حوزه چیست؟
– آموزش نقشی کلیدی در توسعه این حوزه دارد، چرا که اکثر تولیدکنندگان این حوزه بصورت سنتی و غیر آکادمیک وارد این حوزه شده اند. آموزش می تواند در بهبود کیفیت مواد اولیه، طراحی، اجرا و تغییر کاربری و ورود صنایع دستی به متن زندگی نقش داشته باشد. ما مجری طرحی با عنوان محرومیت زدایی با اشتغال زایی صنایع دستی با کارفرمایی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در استان سیستان و بلوچستان هستیم. گام اول این طرح آموزش به تولیدکنندگان در زمینه تغییر کیفیت و بهبود مواد اولیه، ایجاد ایده های بدیع در طراحی و کمک به انتقال دانش و مهارت به نسل های گوناگون مردم آن خطه است.
– نقش تشکل ها و خوشه ها در توسعه کسب و کار بانوان و نیز کارآفرینی در صنایع دستی چیست؟
– همانطور که قبلا عرض شد تولید کننده صرفا وظیفه تولید دارد و تعاونی ها و تشکل ها باید مسئولیت فروش و کمک به مدیریت آن را داشته باشند.
نکته دیگر اینکه این تشکل ها با بازار هدف آشنایی دارند و می توانند با نیازسنجی بازار، نیازهای مشتریان را شناسایی و در انتقال آن به تولیدکنندگان نقش موثری داشته باشند.