آموزش کارآفرینی در کشور ما حالا نزدیک به ۱۷سال سابقه دارد. دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران در سال ۸۷ تأسیس شده و نخستین دانشکده کارآفرینی در ایران و حتی آنطور که دکتر محمدرضا زالی، رئیس این دانشکده میگوید، در خاور میانه و شمال آفریقا است.
با او به گفت و گو نشستیم تا برایمان بگوید یک دانشکده کارآفرینی چه آموزشها و خدماتی به مخاطبان میدهد.
- پیش به سوی دانشگاه کارآفرین
دانشگاهها در طول تاریخ آموزش عالی ۳مرحله را از سر گذراندهاند؛ دانشگاههای آموزشمحور، دانشگاههای پژوهش محور و دانشگاههای کارآفرین. دانشگاه کارآفرین آخرین نسل از دانشگاههاست که سالهاست در بسیاری از کشورهای جهان هدف قرار گرفته است. دانشگاه کارآفرین سعی میکند فرصتهای آموزشی، پژوهشی و ترویجی مبتنی بر کسب و کارهای دانشگاهی را شناسایی، ارائه و بهرهبرداری کند. چنین دانشگاهی ارتباطی قوی با صنعت و جامعه دارد و براساس نیاز جامعه، برنامههای آموزشی و رشتههای تازهای تدوین میکند و ارائه میدهد.
- جای کارآفرینی دقیقا کجای توسعه اقتصادی است؟
در تقسیمبندیهای معمول گفته میشود که ۳ نوع اقتصاد وجود دارد: اقتصاد عاملمحور، کاراییمحور و نوآوریمحور. پیشرفت اقتصادی زمانی رخ میدهد که از اقتصاد عاملمحور که بیشتر مبتنی بر منابع طبیعی مانند نفت و گاز و… است عبور کنیم و به سوی اقتصاد کاراییمحور و سپس نوآوریمحور برویم. راه عبور از این مراحل و رسیدن به اقتصاد نوآوریمحور، کارآفرینی است. کسبوکارهای جدیدی باید در کشور شکل بگیرد و ظرفیتهای پنهان و بلااستفاده و فرصتهای جدید در کشور شناسایی شوند و مورد بهرهبرداری قرار گیرند. کارآفرینی یعنی فرایند ایجاد و توسعه کسبوکارهای جدید؛ فرایندی که طی آن فرصتهای نوین کسبوکار، شناسایی، ارزیابی و بهرهبرداری میشوند. ما نیاز به ایجاد کسبوکارهای جدید داریم و برای اینکه چنین اتفاقی رخ دهد باید کارآفرینان را در جامعه پرورش دهیم، از آنها حمایت و فضای کسبوکار را برایشان مساعد کنیم. راهاندازی کسبوکار جدید باید در مقایسه با پشتمیزنشینی یک گزینه کاری مطلوب بهشمار برود. همه اینها یعنی فرهنگ کسبوکار باید توسعه پیدا کند و جا بیفتد که این امر نیازمند آموزش است.
- حال و روز کارآفرینی در کشور چطور است؟
هیچ کشوری در منطقه به اندازه ایران استارتاپ ندارد. طبق آمار جهانی، در طول ۴سال گذشته نرخ کارآفرینی فرصتگرا در کشور از نرخ کارآفرینی اجباری پیشی گرفته که اتفاق مثبتی است. ایران رتبه ۲۶ را بین ۶۰کشور در کارآفرینی فرصتگرا و رتبه۴۳ را در کارآفرینی اجباری دارد که نسبت به گذشته شرایط بهتری است. هر چه ما به سمت کارآفرینی فرصتگرا میرویم یعنی کارآفرینان کشور، بیشتر براساس تشخیص فرصتهای بکر کسبوکار و کمتر از سر اجبار، اقدام به آفرینش کسبوکارهای جدید میکنند. کارآفرینی اجباری و قهری نقش چندانی در رشد و توسعه اقتصادی کشور نمیتواند ایفا کند. چنین کسبوکاری قابلیت توسعه، رشد و گسترش چندانی هم ندارد. براساس آمارها، کسبوکارهای جدید در ایران کمتر نوآورانه هستند. ایدههایی که در کسبوکارها استفاده میشوند در بسیاری موارد نخنما هستند و پیش از آن بارها مورد استفاده قرار گرفتهاند. خوشبختانه آموزش کارآفرینی تا حد زیادی میتواند کارآفرینی نوآورانه و دانشبنیان را در کشور بهبود بخشد و توسعه بدهد. ضمن اینکه ما نرخ کارآفرینی بینالمللی پایینی در کشور داریم. در سال ۲۰۱۵، نرخ این نوع از کارآفرینی در کشور ۱۴/۲درصد بوده، درحالیکه میانگین آن در جهان ۱۰درصد بوده است. این یعنی از هر ۱۰۰کارآفرین ایرانی تنها ۱۴/۲نفر بیش از ۲۵درصد محصولشان را صادر کردهاند.
- موانع سر راه کارآفرینی چیست؟
قوانین و مقررات نظام مالیاتی کشور، قوانین و مقررات بانکی، فرایند فرسایشی اخذ مجوزهای قانونی، فقدان سرمایههای خطرپذیر و… اینها ازجمله عواملی هستند که محیط کسبوکار را برای یک کارآفرین ناامن میکنند. توسعه زیرساختهای الکترونیک و خدمات تکپنجرهای در کشور میتواند مسیر را برای کارآفرینان تا حد زیادی هموار کند. برای استفاده از چنین خدماتی تنها لازم است که به یک مکان مراجعه کنید و برای طی روال قانونی و گرفتن مجوزهای مربوطه، نیاز به مراجعه به سازمانهای گوناگون نیست. این سیستمی است که در بسیاری از کشورهای جهان اجرا شده و موفق بوده است.
- دانشجوهای ما چه کسانی هستند؟
کارآفرینیخواندن برای یک کارآفرین الزام نیست اما آموزش مناسب میتواند ریسک کارآفرینی را پایین بیاورد و احتمال موفقیت را افزایش دهد. رشته کارآفرینی، میانرشتهای است، به همین دلیل همورودیهای کارشناسیارشد ما از رشتههای مختلف هستند. ما از گستره متنوعی از رشتهها ورودی داریم؛ از ادبیات گرفته تا رشتههای فنی. دانشجوهایی که به سمت این رشته کشیده میشوند معمولا یا قصد کارآفرینانه دارند و یا ایدههای کارآفرینانهای دارند که میخواهند با یادگیری مهارتهای مدیریتی و کارآفرینانه آنها را اجرایی کنند؛ مثلا یکی از فارغالتحصیلان ما که مالچ پلیمر سلولزیت ثبیتکننده ریزگردها و ماسههای روان را ساخته، با لیسانس شیمی وارد دانشکده کارآفرینی شد. او اینجا مهارتهای مدیریتی را نیز فراگرفت و شرکتی در همین رابطه در شهرکرد تأسیس کرد که خیلی موفق هم است. تقریبا چیزی حدود ۲۲درصد دانشجویان ما کارآفرین شدهاند که فاصله زیادی با آمارهای مربوط به دیگر دانشکدههای کارآفرینی معتبر جهان ندارد.
- مشغول بازنگری هستیم
ما در حالحاضر مشغول بازنگری و بهروزرسانی درسها و برنامههای آموزشیمان هستیم. یکی از هدفهای بزرگی که در این بازنگری دنبال میکنیم نهادینهکردن آموزش کارآفرینی در دیگر رشتههای دانشگاهی است. به بیان دیگر، ما تلاش میکنیم آموزش کارآفرینی را در سایر رشتههایی که در دانشگاه آموزش داده میشوند جاسازی کنیم؛ به عنوان مثال اگر یک دانشجوی مکانیک در مقطع لیسانس این امکان را داشته باشد که چند واحد کارآفرینی را بهعنوان «گرایش کوچک» بگذراند، پس از فارغالتحصیلی، مهندسی خواهد بود که بر آموزههای کارآفرینی هم مسلط است و میتواند کسبوکار دانشبنیان و با فناوری بالا خلق کند. ما در دانشکدهمان ۴گروه داریم: گروه کارآفرینی سازمانی، کسبوکارهای جدید، کارآفرینی فناورانه و توسعه کارآفرینی که سعی میکنیم امکان گذراندن هر ۴گرایش را بهصورت گرایش کوچک برای دانشجویان دیگر رشتهها فراهم کنیم. این تجربه موفقی است که در بسیاری از دانشگاههای معتبر دنیا انجام شده است.
- سعی میکنیم بینالمللی باشیم
خوشبختانه ما روابط بینالمللی خوبی داریم و در حال تعامل با دانشگاههای معتبر جهانی هستیم؛ مثلا امسال قرار است تیمی از لیورپول برای همکاری به دانشکده ما بیاید. قصد داریم به تبادل استاد و دانشجو بپردازیم. به عنوان مثال، ممکن است دانشجوی ما برخی واحدهایش را در دانشگاههای آنجا سپری کند یا از استادان آنجا برای تدریس در دانشکدهمان دعوت کنیم. در حال حاضر هم حدود ۱۰استاد خارجی بهعنوان عضو هیأت علمی وابسته با ما همکاری میکنند. همچنین ما دانشجویان خارجیای از کشورهای مختلفی مثل ترکیه، افغانستان، عراق و ژاپن داریم که اینجا مشغول به تحصیل هستند. دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران به دانشگاههای کشورهای منطقه مثل دانشگاه ترکیه در امر آموزش کارآفرینی کمک میکند و به تازگی درخواستهای جدیدی از کشورهای دیگری مثل ارمنستان برای همکاری در زمینه آموزش به دستمان رسیده است.
- اداره یک دانشکده به سبک کارآفرینانه
رویکرد ما در اداره دانشکده هم کارآفرینانه بوده است. یکی از نقشهایی که ما برای خودمان قائلیم نقش واسطهگری کارآفرینانه است؛ مثلا سعی میکنیم کارآفرینانی که برای سخنرانی به اینجا میآیند را به دانشجویانی که ایدههای مرتبط دارند وصل کنیم. همچنین سعی میکنیم ایدههایی را که در سایر دانشکدههای دانشگاه تهران دنبال میشوند به صنعتگران در رشتههای مرتبط وصل کنیم و فعالیتهای سهجانبه راه بیندازیم. سعی میکنیم طرحهای کسب و کار مناسب را که حرفی برای گفتن دارند در نشریههای کارآفرینی منعکس و پوشش خبری فراهم کنیم تا برایشان مشتری پیدا شود. ما در پایاننامهها، هم از نظر فرم و هم محتوا دست دانشجویان را باز میگذاریم. هستند دانشجویانی که کسبوکار خودشان را موضوع پایاننامهشان قرار میدهند. حتی دانشجویی بود که فیلمی مستند از زندگی یک کارآفرین را که ساخته خودش بود بهعنوان پایاننامه ارائه داد.
- یک اکوسیستم کارآفرینپرور
دانشکده تلاش کرده اکوسیستمی در خود بهوجود آورد که دانشجوها عملا به سمت کارآفرین شدن سوق داده شوند؛ مثلا ما با صندوق کارآفرینی امید تفاهمنامهای امضا کردهایم و دانشجویان دارای طرح کسبوکار مناسب را که در کارگروهی با حضور نماینده این صندوق در دانشکده به تأیید رسیده، به صندوق معرفی میکنیم و آنها بدون بررسی مجدد میتوانند برای راه انداختن کسبوکارشان وام دریافت کنند. همچنین سعی میکنیم محصولات تولیدشده توسط دانشجویانمان را معرفی کنیم و به نمایش بگذاریم. امکان مشورت با کارآفرینان برتر کشور و دانشجویان قدیمیتری که خود، کارآفرینهای موفقی هستند هم برای دانشجویان دانشکده بهطور مرتب و در زمانهای مشخص فراهم است. علاوه بر انتقال تجربه، هدف ما از برگزاری چنین ملاقاتهایی دادن اعتمادبهنفس و شهامت به دانشجویان است.
منبع:
همشهری دو
زهرا کرمی