نویسنده: مهدی رسولی
در سال های گذشته در ایران گیاه پزشک به معنای پزشکی که با گیاهان دارویی به درمان بیماری های انسان می پردازد، مطرح بوده که با آنچه امروزه مورد نظر است تفاوت اساسی دارد. لذا گیاه پزشک را نباید یک داروشناس یا متخصص درمان انسان ها به شمار آورد. در واقع کار گیاه پزشک شناخت و تشخیص علمی و دقیق عوامل زیان آور و مؤثر بر رشد و نمو گیاهان می باشد. هدف اساسی گیاه پزشک، کاهش میزان خسارت کمی و کیفی عوامل خسارت زای کشاورزی (آفات، بیماری های گیاهی و علف های هرز) و تأمین بهداشت تولیدات گیاهی است.
به عنوان مثال یک مهندس کشاورزی که دارای تخصص گیاه پزشکی است با آفاتی که در مزرعهها، انبارها و سیلوها به بخشهای مختلف گیاه صدمه میزند مقابله می کند. این آفات و صدمات شامل حمله حشرات، جوندگان و علفهای هرز یا بیماریهای گیاهی مانند قارچها، ویروسها و باکتریها به گیاهان می باشد. متخصص گیاه پزشکی مسئولیت عملیات سمپاشی را در مراحل مختلف رشد و نگهداری از گیاه و ضد عفونی انبارها بر عهده دارد.
یک گیاه پزشک در ایران باید از یک سو با گونههای گیاهی و جانوری طبیعی ایران آشنا باشد و از سوی دیگر با موجودات زنده (آفات، بیماریها و علفهای هرز قرنطینهای) که دائم از مبادی ورودی رسمی یا از مرزهای کشور به صورت غیرقانونی وارد میشوند، آشنا بوده و با آنها مبارزه کند. در واقع مهندس گیاهپزشکی کاری دشوار، پیچیده و پر مسؤولیت را بر عهده دارد و باید از بیوشیمی، بیولوژی و آمار، اطلاعات وسیع و گستردهای داشته باشد. همچنین متخصص گیاهپزشکی نیاز به حافظه قوی دارد چون باید اسامی لاتین حشرات و قارچها و رده آنها را به خاطر بسپارد و باید به کشاورزی و بخصوص حشرهشناسی علاقهمند باشد زیرا بخش عمدهای از وقت او صرف بررسی و دفع آفات گیاهی میشود.
آشنایی با دانش گیاه پزشکی
گیاه پزشکی یا آسیب شناسی گیاهی یکی از شاخه های علوم مرتبط با کشاورزی است و هدف آن شناخت بیماری ها و عوامل آسیب رساننده به گیاهان و پیداکردن راه حل هایی برای دفع و رفع آنهاست. در ایران این رشته شغلی و تحصیلی قبلا به نام حفظ نباتات معروف بوده است. گیاه پزشکی خود نیز به بخش هایی از جمله حشره شناسی، مطالعه و شناخت علف های هرز و بیماری شناسی گیاهی تقسیم می شود.
دانش گیاه پزشکی که تا چندی پیش در ایران با نام دفع آفات نباتی شناخته می شد، یکی از شاخه های جدید دانش بشری در جهان و ترکیبی از علوم گوناگون است و در مقایسه با دانش پزشکی که با سلامت انسان ها سروکار دارد؛ دانش گیاه پزشکی، سلامت گیاهان را بررسی می کند. با این تعبیر، گیاه پزشکی، پزشکی گیاهان و گیاه پزشک، پزشک گیاهان و معالج آفات و بیماری های گیاهی و گیاهان ناخواسته (علف های هرز) است.
شرایط محیط کار گیاه پزشک
با توجه به ماهیت موجودات زنده، غالباً محیط کار کارشناسان گیاه پزشکی، آمیزه ای از طبیعت (مزارع و باغات) و محیط های آزمایشگاهی، گلخانه ای و… است. بدیهی است محیط کار باید از نور کافی، دمای مناسب، نبود آلودگی های صوتی و محل مناسب انجام کار از نظر ابزار و ادوات برخوردار باشد.
شما به عنوان یک گیاه پزشک باید همواره اهداف زیر را دنبال کنید :
- تلاش در جهت کاهش منطقی و مصرف بهینه آفت کش های کشاورزی
- جلوگیری از هدر رفت منابع مالی محدود کشاورزان و کاهش هزینه تولید
- افزایش سطح فرهنگ عمومی کشاورزان نسبت به عوامل زیان آور گیاهی و شیوه های مدیریت آنها
- جلوگیری از تخریب منابع آب، خاک و گیاهان در اثر کاربرد بی رویه آفت کش های کشاورزی
- جلوگیری از پیدایش عوامل زیان آور جدید یا مقاوم نسبت به آفتکشها به موازات پیشرفت علوم زیستی و فناوری های روزآمد
وظایف گیاه پزشک
- تشخیص و شناسایی آفات وعوامل بیماری زای گیاهان زراعی، باغی، زینتی، جنگلی، مرتعی و فرآورده های گیاهی
- استفاده از روش ها و مواد مناسب برای دفع آفات و رفع بیماری ها
- نگهداری و معالجه گیاهان اعم از گیاهان زراعی، زینتی و درختان میوه
- سمپاشی در مراحل مختلف رشد و نگهداری از گیاه
برخی از وظایف و مسئولیت های دیگر یک گیاه پزشک عبارتند از:
- مسئله یابی گیاه پزشکی و علوم وابسته از طریق مراجعه و بازدید از مزارع، باغ ها، انبار و سیلوهای کشور
- تحقیق و پژوهش در زمینه زیست شناسی و فیزیولوژی عوامل زیانآور محصولات کشاورزی (زراعی، باغی، جنگلی و مرتعی) در سطوح آزمایشگاهی، استانی، منطقه ای و ملی
- اجرای پژوهش های بنیادین گیاه پزشکی کشور با تأکید بر بهرهگیری از روشهای نوین (بیوتکنولوژی) و همچنین آن دسته از پژوهش هایی که مؤسسات تک محصولی (مانند مؤسسه تحقیقات پنبه، مؤسسه تحقیقات پسته، مؤسسه تحقیقات خرما و…) و همچنین مؤسسه تحقیقات دیم در زمینه آنها فعالیتی ندارند
- جمع آوری، شناسایی و رده بندی جامعه جانوران و رُستنی های ایران و بررسی تنوع زیستی آنها
- تحقیق در زمینه شناسایی، زیست شناسی، کارایی و تکثیر عوامل مفید جهت مبارزه بیولوژیکی علیه آفات و نگهداری منابع ژنتیکی آنها
- تحقیق در زمینه شناخت، فرمولاسیون، تأثیر و باقیمانده سموم کشاورزی و تکنیک های گوناگون سم پاشی و آزمایش سموم جدید
- تحقیق در زمینه شناخت، زیست شناسی، بوم شناسی و عصاره گیری از گیاهان برای استفاده در زمینه کنترل عوامل زیان آو
منبع: