برای تولید پارچه برک مراحلی نیاز است،که در حال حاضر به علت سختی کار و زمان بر بودن تولید محصول تعداد جوانان علاقه مند به فراگیری این هنر دست بافت بسیار کم است.
در میان رشتههای مختلف صنایع دستی در خراسان جنوبی برک بافی از جمله هنرهای بومی – منطقه ای استان است که با گذشت زمان و توسعه صنعت ریسندگی و سختی تولید، این هنر در گذر زمان کم کم منسوخ شد. برای تولید پارچه برک مراحلی نیاز است،که در حال حاضر به علت سختی کار و زمان بر بودن تولید محصول تعداد جوانان علاقه مند به فراگیری این هنر دست بافت بسیار کم است.
برک بافی، حرفه سنتی در انحصار زنان مود
کار آفرین نمونه و مدیر شرکت تعاونی زنان الزهرا(س) شهر مود، برک بافی را حرفه ای می داند که معرف فرهنگ و تمدن مردم این منطقه است، که پارچه آن لباس مخصوص درباریان و پادشاهان بود که این امر، تاریخ وجودی این هنر را در جنوب خراسان بزرگ در گذشته نشان می دهد.
مریم همت پور، روز پنجشنبه در محل شرکت تعاونی یادشده افزود: هنوز افرادی در مود این هنر ارزشمند و تاریخی را در بند بند انگشتان خود به یادگار دارند و ذهنشان مملو از رقص تار و پود ریسندگی است.
وی ادامه داد: تصمیم گرفته شد، تا این هنر اصیل منسوخ شده منطقه را با کمک بانوان برک باف پیشکسوت که هر کدام بیش از نیم قرن عمر خود را سپری کرده اند، به جوانان آموزش دهیم.
مدیر شرکت تعاونی زنان الزهرا مود، عنوان کرد: بافندگان در قالب مشاغل خانگی و در چارچوب اقتصاد مقاومتی فعالیت دارند و به همین دلیل کارگاه های برک بافی و ریسندگی در منازل بافندگان مستقر است و این حرفه در واقع در انحصار بانوان است.
در گذشته از پارچه برک فقط برای تولید چادر زنانه و دوخت کت مردان استفاده میشد و به لحاظ گرما و خواص موجود در کرک بز، از نفوذ سرما و آب باران به بدن فرد جلوگیری میکرد و افرادی که عمدتا در مناطق سردسیر زندگی میکردند، متقاضی این نوع پارچه بودهاند.
به گفته وی با توجه به اینکه پارچه از « کرک بز» تهیه میشود و به دلیل خواص و ویژگی موجود در کرک بز، امروزه بیشتر از آن در تهیه کت، مانتو، پالتو، دستکش، دست بند و زانو بند و … استفاده می شود که در فصل سرما به دلیل گرمای مناسب از بدن در مقابل سرما محافظت میکند و طرفداران زیادی پیدا کرده است.
مواد اولیه این دست بافت با توجه به اینکه شغل بیشتر مردم منطقه دامداری و کشاورزی است، در دو فصل از سال دام ها را سبک سازی یا به اصطلاح « بری » میکنند از دامداران بومی منطقه که بز کرک دار پرورش می دهند، تهیه میشود.
وی متوسط قیمت هر راس کرک بز منطقه مود را ۵۰۰ هزار ریال ذکر کرد.
پارچه بافی سنتی، برک بافی، معرق کاری چوب، قالی بافی و تابلو فرش از مهمترین محصول تولید کنندگان شهر تاریخی مود است.
بازدید از کارگاه برک بافی
شهر مود در فاصله ۳۰کیلومتری جنوب بیرجند و در کنار محور ترانزیتی بیرجند – زاهدان واقع است.
با راهنمایی خانم همت پور از کارگاه خانم لشکری پور که در یکی از خانه های قدیمی که در بافت تاریخی مود قرار دارد، به اتفاق همکاران دیدن کردیم.
خانه ای که در اتاق های اطراف آن در گذشته نه چندان دور ، اعضای یک خانواده گسترده زندگی میکردند، امروز کوچکترین فرزند همت پور که کارمند است، در این خانه وسیع زندگی میکند.
در وسط حیات یک حوضچه کوچک آب با تعدادی درخت عناب دیده می شود، کارگاه برک بافی خانم همت پور در یک اتاق سه در شش متری در طبقه فوقانی که دیوار آن با رنگ کرم و آبی نقاشی شده است، قرار دارد که این اتاق تنها اتاق طبقه فوقانی است.
در ساخت سقف اتاق به جای آهن و آجر از چوب و شاخه های باریک درختان منطقه که برگ های آن هنوز موجود است، استفاده شد.
نور اتاق با یک لامپ کم مصرف تامین می شود و اطراف اتاق ۱۱ طاقچه دیده میشود که به نظر میرسد در گذشته برای سکونت مهمانان خاص از آن استفاده میشد.
این خانه قدیمی که با کاهگل ساخته شد نیازی به کولر ندارد، هوا آن بسیار خنک است.
برای دسترسی به مود که در کنار جاده ترانزیت بیرجند – زاهدان قرار دارد، راه آسفالته درجه یک ساخته شد.
به اتفاق خانم همت پور، آماده بازدید از یک کارگاه برک بافی در بافت تاریخی شهر مود متعلق به خانم زهرا لشگری پور، شدیم.
وی یکی از پیشکسوتان حرفه برک بافی شهر مود خراسان جنوبی است افزود: برک بافی را از مادرش آموخت و این حرفه در خانواده آنها تقربیا جنبه موروثی دارد.
وی ادامه داد: از ۱۱سالگی نزد مادرش کار برک بافی را آغاز کرد و علاقه زیادی به نشستن پشت دستگاه برک بافی داشت و بعد از ازدواج در ۱۹سالگی به دلیل شرایط زندگی به امور کشاورزی در کنار همسر و قالی بافی پرداخت و حرفه برک بافی را در وجودش به یادگار گذاشت.
وی می گوید: با توجه به اینکه شرکت تعاونی زنان الزهرا و اداره کل میراث فرهنگی استان و شهرستان در صدد احیای این حرفه بودند، و با این حرفه آشنایی داشت، « دو باره به هنر نوجوانی ام روی آوردم و چندین نفر را آموزش داده ام.»
وی عنوان کرد: « با گذشت سالها و کناره گیری از این حرفه، دو باره با آن خو گرفته ام و با فشار دادن پدال های دستگاه برک بافی برای پشت و رو کردن « پی » پارچه برک خاطره نوجوانی ام را مرور می کنم و این حس خوبی به من می دهد.»
در حال حاضر علاوه بر خانم لشکری پور، فاطمه سلمانی مود و طاهره حسینی در کارگاه های خانگی برک بافی خود این دست بافت را تولید می کنند که آنها مهمان، میزبان ما بودند.
طراحی کارگاه برک بافی به گونه ای است، امکان کار همزمان دو نفر یا بیشتر نیست، اما چند نفر می توانند در داخل کارگاه کرک بز را جدا یا کرک را شانه یا نخ ریسی کند و یک نفر می تواند راهی روستاهای منطقه شود و مواد اولیه(کرک بز) را از دامداران منطقه تهیه کند.
به گفته همت پور، تقاضا برای سفارش پارچه برک در بازار بالاست اما به دلیل دست بافت بودن آن و نیز تعداد محدود بافندگان سفارش ها از قبل و بر اساس نوبت است و هیچگونه مواد رنگی در تولید پارچه برک استفاده نمی شود.
عرضه پارچه برک ۶۰تا ۷۵سانتی متر است و هر مترمربع آن یک میلیون تا یک میلیون و ۲۰۰هزار ریال ارزش دارد، هر بافنده در روز قادر به تولید یک متر پارچه است.
با توجه به عرض کم پارچه برک، برای سفارش کالای مورد علاقه از این دست بافت نیاز است، دو برابر پارچه معمولی که عرض آن ۱٫۵متر است باید سفارش داده شود.
به قول خانم همت پور، از این محصول در فصل سرد سال می توان در صورت نگهداری درست سالها استفاده کرد.
جنس برک که از کرک بز منطقه تهیه می شود،تن پوش مناسبی برای افراد در ماه های سرد سال است.
مود با توجه به نزدیکی آن به شهر بیرجند به عنوان مرکز استان و نیز نخستین سکونت گاه پر جمعیت خراسان جنوبی می تواند محلی مناسبی برای زندگی کارمندان، کسبه و افراد برخوردار از تمکن مالی پس از پایان کار روزمره در بیرجند باشد.
با این اقدام هم می توان از هوای سالم و مواد غذایی طبیعی منطقه استفاده کرد و از زندگی شهرنشینی در بیرجند نجات یافت، و هم در مصرف آب ، برق و … که استان با کمبود شدید آب رو به روست، صرفه جویی کرد.
منبع: