بازار بازیهای فکری، بازی هایی که مخاطبان و مشتریانش اغلب کودکان هستند؛ کودکانی با جمعیت چند ده میلیونی در ایران. اما آنچه از بررسی این بازار به دست میآید، عدم ساماندهی درست این بازار است.
بازاری بکر و دست نخورده که حتی صنف مستقلی ندارد و آمار و ارقامی که کارشناسان، تولیدکنندگان و مسئولان صنفی اعلام می کنند، گاه در تناقض با یکدیگر قرار می گیرند. اما آنچه در این بازار دارای اهمیت است، وجود بسترهای بکر برای تولید و سرمایه گذاری است.
واردات عمدهای هم در این زمینه نداریم و آمار ۱۵درصدی سال ۹۴ از ظرفیتهای گسترده برای تولید داخلی نشان دارد. در این گزارش در گفت وگو با مسئولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و مسئولان صنفی مرتبط با این حوزه به بررسی این بازار پرداختهایم.
روند رو به رشد بازی های فکری
محمدحسین فرجو، دبیر شورای نظارت بر اسباب بازی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با اشاره به آماری در مورد واردات بازیهای فکری میگوید: آمار واردات بازیهای خلاقانه، فکری و آموزشی در سال ۹۴، به ۱۵درصد رسید که این آمار در سال ۸۱ زیر یک درصد بودهاست. این به آن معناست که این حوزه آرام آرام در اثر ترویج افراد، شرکتهای تولیدکننده و مراکز آموزشی به خصوص مدارس غیرانتفاعی جای خود را در بازار ایران باز کردهاست.
وی همچنین با اشاره به آمار جهانی در این زمینه اضافه میکند: به طور میانگین سالانه مصرف اسباب بازی برای هر فرد در کشورهای جهان حدود ۳۴دلار است که این رقم در برخی کشورها تا ۳۰۰دلار نیز مشاهده شدهاست. در ایران نیز مصرف سالانه اسباب بازی برای هر فرد حدود ۵دلار است.
در شش ماهه نخست سال ۹۵ مجموعا ۱۳۴پرونده ثبتی و تولیدی داشتهایم که از این تعداد پرونده، ۵۱مورد مربوط به ثبت بازی های فکری بوده است. فرجو با بیان این جملات میافزاید: از نظر تعداد واحدهای تولیدی در حوزه سرگرمی های فکری می توان گفت حدود ۲۰واحد تولیدی در این زمینه فعال هستند که روند تولید داخلی و واردات در کشور به تدریج در حال گذر به بحث صادرات است. برخی از شرکت های ما توانسته اند به کشورهایی نظیر ترکیه و آسیای میانه بازی های فکری صادر کنند.
البته این آمار رقم قابل توجهی نبوده است؛ به طور مثال با تیراژ ۳۵۰ تا ۵هزار قطعه این صادرات صورت گرفته است. در بخش بازی های فکری، کمتر شاهد قاچاق بوده ایم زیرا تعرفه اسباب بازی بسیار پایین است (حدود ۲۶درصد) بنابراین دلیلی برای اینکه واردکننده بخواهد ریسک این کار را بپذیرد، وجود ندارد.
وی همچنین اضافه می کند: در مورد مواد اولیه نیز ۸۰ تا ۹۰درصد مواد مورد استفاده در این صنعت، تولید داخلی است و ما نیازی به واردات این گونه مواد برای تولید بازی های فکری نداریم، مگر در برخی از کالاها مانند کاغذهای مقوایی که از اندونزی و مالزی وارداتی صورت می گیرد.
محتوای فکری ها و بازار بکر و دست نخورده
اینکه بازی های فکری تا چه اندازه واقعا فکری محسوب میشوند سوالی است که به ذهن هر خوانندهای خطور میکند؛ محمدحسن سلام زاده، سرپرست مرکز سرگرمیهای سازنده کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در این رابطه به «فرصت امروز» می گوید: منظور از بازی های فکری بازی هایی است که سطحی از آموزش را دربر دارد یا ترویج یک تفکر در آنها گنجانده شده است. این گروه بازیها سرگرمیهای سازنده محسوب میشوند و در کنار اینها سرگرمی ها و بازیهای فکری نیز وجود دارند که جزو بازی های فکری و سرگرمی هستند.
موضوع دیگری که در این بازار قابل تامل است مربوط به تناسب یا عدم تناسب بازی های فکری با فرهنگ بومی ایران است چون بازی های فکری نباید تفکر غیرفرهنگی را در کودکان ترویج کنند به همین جهت تمام نمونه های وارداتی مناسب بازار ایران نیستند، این گونه بازی ها باید بومی سازی شوند و اینکه مناسب با هر سنی مفاهیم کلی آموزش گنجانده شود. عدم شناخت فرهنگ داخلی بزرگ ترین آسیب این حوزه محسوب می شود.
به همین منظور باید بازی های وارداتی با طراحیهای مجدد در کشور تولید شوند تا بتوان مانع تاثیرات مخرب روحی این بازی های فکری در کودکان شد. بازار طراحی و تولید بازی های فکری بازاری بکر است زیراکه تولید در این بخش محدود و دست نخورده باقی مانده است.
سلام زاده در ارتباط با حجم تولید بازیهای فکری در کشور میگوید: در ایران سالانه حداکثر ۵۰هزار محصول در زمینه بازی های فکری تولید میشود که برای تولید این رقم فضایی در حدود حداقل هزار متر مورد نیاز است.
بازیگران بازار بازیهای فکری در ایران
تولید اسباب بازی در ایران بسیار محدود است و صنعتی به نام صنعت اسباب بازی در ایران وجود ندارد اما بازار پر و پیمانی دارد و سرگرمیهای فکری نیز بخشی از این بازار محسوب می شوند. سلام زاده با بیان این جملات می گوید: تیراژ تولید شرکت های معتبر تولیدکننده در این بخش سالانه به ۵هزار عدد محصول می رسد و تولیدکننده های کوچک نیز چیزی حدود هزار عدد در سال تولید دارند. در این حوزه مواد اولیه مختلفی استفاده می شود که پلاستیک و چوب از این قبیل هستند.
پلاستیک مورد نیاز این بخش در کشور تولید می شود اما موادی مانند چوب و پارچه وارداتی هستند. در مورد واردات چوب به دلیل نداشتن جنگل کاری های صنعتی واردات ترجیح داده شده است زیرا با قطع بی رویه درختان برای تامین ماده اولیه قطعا جنگل ها از بین می روند. چوب وارداتی معمولا از کشورهایی مثل چین، روسیه، اوکراین و بعضا کشورهای اروپای شرقی صورت می گیرد.
سرمایه اولیه
در رابطه با راه اندازی فضای کسب و کار بسته به نوع و سطح فعالیت، میزان فضا، نیروی انسانی، سرمایه اولیه و هزینه تجهیزات متفاوت خواهد بود. به طور مثال فضای مورد نیاز برای شروع چنین فعالیتی بین ۵۰۰متر تا ۱۰هزار متر متغیر است. همچنین در خصوص تجهیزات و دستگاه های تولید نیز بسته به نوع فعالیت قیمت دستگاه ها متفاوت خواهد بود.
بخشی از این صنعت وابسته به چوب است که متاسفانه هیچ اقدامی برای این بخش صورت نگرفته و این محصول باید از کشور چین و روسیه وارد شود، کاغذ مقوای نیز وارداتی است. به عبارت بهتر بخش اعظم حوزه بازی های فکری، وابسته به واردات است.
دستگاهها و تجهیزات این بخش نیز از چین وارد می شود و قیمت آن نیز از ۱۵۰میلیون تا ۵۰۰میلیون تومان متغیر است. نیروی شاغل مستقیم در این بخش نیز اگر صحبت از کارخانه باشد و بخواهیم به صورت حرفه ای کار کنیم بین ۳۰۰،۵۰۰نفر متغیر خواهد بود، اما اگر صحبت از یک کارگاه است با حدود ۲۰نفر نیروی کار، می توان در این حوزه به فعالیت پرداخت و ادامه داد.
مواد اولیه این حوزه به جز چوب که معمولا از کشورهای چین و روسیه وارد می شود در بخش پلاستیک تولید داخل است اما گاه تولید داخل پاسخگوی تمام نیازهای این بخش نیست. اگر پتروشیمی همت کند می تواند تمام نیازهای این صنعت را برطرف کند. تقریبا ۱۵۰واحد تولیدکننده در این بخش فعالیت می کنند که در این آمار حتی کارگاه هایی که تنها یک محصول نیز تولید می کنند، لحاظ شده اند.
همچنین یکی از هزینه های هر تولید کننده، ایجاد زیرساخت هایی برای صادرات است که نیاز به تهیه لجستیک ویژه خود دارد. وقتی بحث صادرات مطرح می شود باید حجم صادرات را مدنظر داشت. شاید تنها محصولی که در بخش بازی های فکری از ایران صادر می شود همان لگوها باشد که برای کشورهای محدود همسایه صادرات داریم.
***
مجوزها و ریسک ها
در چرخه تولید اسباب بازی و بازی های فکری از مرحله طراحی گرفته تا تولید و فروش، مشکلات و چالش های متعددی وجود دارد. عدم ارتباط بین بخش طراحی و صنعت اسباب بازی سبب شده است که طرح های موجود نه بازار فروش و نه امکان تولید داشته باشند، زیرا صرفا زاییده ذهن طراح هستند. موضوع دیگر این است که مکان هایی برای ثبت طرح وجود ندارد که افراد بتوانند در آنجا طرح های شان را به اسم خود ثبت کنند. در رابطه با بحث تولید نیز مسئله کپی کردن غالب است.
همچنین در این حوزه نیز مشابه صنعت کتاب و انتشارات حق کپی رایت رعایت نمی شود. اخیرا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هولوگرامی برای حمایت از حق کپی رایت ارائه کرده است که ضمانت اجرایی کوچکی داشته و کارکردی ندارد.
منابع مالی کمی در دست تولیدکنندگان وجود دارد و معمولا تولیدکنندگان بازی های فکری توان مالی بالایی ندارند؛ مهم تر اینکه در این حوزه تسهیلاتی داده نمی شود و حمایت های خاصی نیز صورت نمی گیرد. مهم ترین دلیل این موضوع نیز نداشتن واحد صنفی مستقل و جداگانه است.
به طور کلی صنعت اسباب بازی در ایران زیر نظر صنف خرازان و اتحادیه نایلون و پلاستیک فعالیت می کنند، همچنین نوشت افزارفروشی ها هم اسباب بازی می فروشند. همین امر باعث می شود شبکه فروش مشخصی در این بازار وجود نداشته باشد که از جمله ریسک های این حوزه به شمار می رود. نبود شبکه فروش مشخص باعث می شود که فعالان بازار آماری از عامل فروش در کشور نداشته باشند.
فروشندگان برای اخذ مجوز فروش باید به یکی از این دو صنف مراجعه کنند اما در زمینه اعطای مجوز تولید یک بازی فکری این کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که با تشکیل کمیسیون هایی به تولید یک بازی مجوز اعطا می کند. در حوزه فروش نیز مافیایی وجود دارد و به دلیل انحصاری که در این شبکه فروش وجود دارد باعث می شود کمترین سود نصیب تولید کننده و بیشترین سود نصیب دلال شود.
منبع