زن موفق قصه کارآفرینی ما، طلای سرخ میکارد. در روستای «سنو» از توابع شهرستان گناباد خراسان رضوی. ندا تقوی، زن کارآفرین بازار زعفران است که به اروپا و آمریکا زعفران صادر میکند. ضمن اینکه پروژه کشت و برداشت ارگانیک زعفران بدون کودهای شیمیایی موجب شد تا این روستا ثبت جهانی شود.
ندا به لحاظ تحصیلی ارشد MBA دارد. از تهران به روستای «سنو» در شهرستان گناباد خراسان رضوی رفته و ۹ سال در آن منطقه زندگی کرده است. در حال حاضر، ۷۰۰ نفر کشاورز زعفرانکار در روستای سنو روی ۴۵۰ هکتار زمین که برای کشت زعفران ارگانیک آمادهسازی شدهاند، کار میکنند.
از دو سال پیش، زمینه کاریاش را گسترش داده و به فرآوری و ساخت محصولات غذایی و دارویی از زعفران روی آورده است. صادرات زعفران به اروپا و آمریکا از جمله بخشهای قابل توجه پروژه این زن موفق و کارآفرین بوده است.
ندا میگوید هنوز زعفران ایران به کمترین قیمت در بازارهای جهانی خریداری میشود و این یک ضعف بزرگ است. بنابراین باید برای این مسئله راهحلی پیدا کرد.
تولید دانش
دانش فنی تولید چنین فرآوردههایی و خالصسازی زعفران، در اختیار کشورهای اروپایی و آمریکاست. پس تیم ندا خودشان این دانش را تولید کردهاند و حالا زمینه کاریشان از بخش غذایی به بخش دارویی تغییر مسیر داده است.
مسیری که به ساخت و تولید داروهای مبتنی بر زعفران، منجر خواهد شد. همچنین موجب میشود زعفران ایران نه به صورت فلّهای و خامفروشی بلکه بهصورت محصولاتی فرآوریشده و در قالب دارو و با ارزش افزوده بسیار بالا صادر شود.
این کار، میزان ارزآوری زعفران کشورمان را چند ده برابر میکند. ضمن اینکه راهاندازی این واحد صنعتی، ظرفیت ایجاد اشتغال برای بیش از ۱۰۰ نفر را فراهم خواهد کرد. ندا به عنوان یک زن موفق ، در گفتوگو «همراتو» از مسیر کارآفرینیاش گفته و از سختیها، امیدواریها، تلاشها، نترسیدنها و میل به ایجاد تغییر حرف زده است که در ادامه میخوانید.
در صنعت مواد غذایی و بازار بزرگ کشاورزی، چرا زعفران را انتخاب کردهای؟
من به سراغ یک محصول کشاورزی رفتهام و با شعار «گلها امضای خداوند روی زمین هستند و زعفران ارزشمندترین آنهاست» به اصلاح کشت این محصول میپردازم. چون زعفران یک محصول استراتژیک است. پس ارزش افزوده زیادی ایجاد میکند.
بنابراین یکی از کارهایی که ما باید انجام بدهیم این است که روی محصولاتی که موقعیت استراتژیک دارند، سرمایهگذاری کنیم. محصولاتی که در آنها مزیت مطلق داریم و نه نسبی. حتی در زمینه محصولاتی مانند سیب و خیار و توت فرنگی هم به لحاظ طعم و مزه دارای مزیت مطلق در سطح جهان هستیم.
جالب است بدانید که بیش از ۲۵۰ تن زعفران در طول سال در ایران تولید میشود و کمتر از شش تن در سایر کشورهای جهان تولید میشود. یک کیلوگرم گل زعفران ۲۲۰۰ عدد است. یعنی ۲ هزار و ۲۰۰ بار نیروی انسانی باید این گلها را بشکافد و کلالهها را درآورد تا خشک شوند. فکر می کنم زن موفق یا در واقع یک کارآفرین موفق دیگر یعنی کسی که بتواند مسیر سنتی یک محصول را تغییر دهد. با این تغییر، اشتغالزایی افزایش می یابد.
از هر کیلوگرم گل زعفران، حدود ۱۰گرم زعفران به دست میآید. یعنی کمی بیشتر از دو مثقال. بنابراین جای ایجاد مشاغل جانبی برای این محصول بیشمار است. حداقل استان خراسان بهعنوان جایگاه اصلی کشت زعفران، نباید با بحران اشتغال مواجه باشد.
تاکنون زعفران را بیشتر بهعنوان یک چاشنی رنگدهنده استفاده کردهایم، هدفت از تولید فرآوردههای غذایی و دارویی از زعفران چیست؟
ما میخواهیم از بازارها و عرصههای بینالمللی زعفران سهم بگیریم. با اینکه ایران، بیش از ۹۰درصد از زعفران دنیا را تولید میکند اما همچنان زعفران ایرانی در بازارهای جهانی به نازلترین قیمت خریداری میشود.
الان وضعیت قیمتگذاری هر کیلو زعفران ایران در بازارهای جهانی به چه صورت است؟
طی ۱۷ سالی که من در بازار زعفران کار کردهام، قیمت هر کیلو زعفران ایران همیشه بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰دلار بوده است. یعنی از زمانی که دلار ۸۰۰ تومان بود تا الان که قیمت هر دلار تا ۱۷هزار تومان هم افزایش یافته است.
در حال حاضر تنها افت ارزش ریال است که دریافتی کشاورز ایرانی را تا حدودی افزایش داده است. وگرنه این قیمت خرید، بسیار پایین و تحقیرآمیز است. من حتی شنیدهام که طی ماههای اخیر، هر کیلو زعفران ایران بین ۵۰۰ تا ۶۰۰ دلار خریداری شده است که مایه تاسف است.
یعنی خریدار قیمتش را پایینتر هم آورده است چون ارزش ریال افت کرده و کشاورز و صادرکننده زعفران ایران به این دلیل کماکان سودی به دست میآورد اما این سود، کمتر از یک دهم سودی است که نصیب واردکننده میشود.
میخواهم بهعنوان یک زن موفق و یک کارآفرین در مناطق روستایی به این سوال پاسخ بدهی که چرا زعفران ایران با نام کشورهای دیگر در بازارهای جهانی حضور خرید و فروش میشود؟
به خاطر ضعف در بستهبندی و نبودن ارادهای که بخواهد این روند را تغییر دهد. کارآفرینان ایرانی باید به سمت پروژههایی حرکت کنند که سود بیشتری از زعفران را به داخل کشورمان بیاورند. الان با فرآوری و بستهبندیهایی که در کشورهایی چون امارات متحده عربی و اسپانیا روی زعفران ایران انجام میشود، همین زعفران در بازارهای جهانی، هر کیلو بین ۴۰ تا ۵۰هزار دلار به فروش میرسد. آنجا زعفران ایران را در بستهبندیهای چند گرمی و چند میلیگرمی میفروشند.
در واقع در بازارهای جهانی اعداد خرید و فروش زعفران، کمتر از ۱۰هزار دلار نیست. ۴۰ تا ۵۰درصد از سود این قیمت در اختیار شبکههای توزیع جهانی قرار میگیرد اما بین ۴۰ تا ۵۰درصد هم باید سهم تاجر و کشاورز ایرانی باشد.
اما هیچگاه این اتفاق رخ نداده و تاجر و کشاورز ایرانی، همواره پایینترین سود نصیبشان شده است. چون زعفران ایران کماکان فلّهای صادر شده و خامفروشی میشود. من زمانی عنوان زن موفق را برای خودم به کار میبرم که بتوانم کفّه ترازو را هر چه بیشتر به سمت کشاورز ایرانی، پایین بیاورم.
به نظرت زعفران ایران در بازارهای جهانی با چه قیمتی باید خرید و فروش شود؟
اگر قیمت خرید زعفران ایران در بازارهای جهانی به بیش از ۴هزار دلار برسد، کمی امیدوارکننده خواهد بود و تنها در این صورت است که میتوانیم مدعی باشیم که به زعفران ایران، احترام گذاشته میشود.
در همین راستا، همه تلاش من این است که قیمت زعفران ایران به قیمت جهانی نزدیک شود. چون قیمت کنونی زعفران ایران، برای من درد بزرگی است. من صادرکننده بودهام و هستم اما صادرات با این قیمت ناراحتکننده است.
ما میخواهیم این روند را تغییر بدهیم. ما باید زعفران را بهصورت بستهبندی و در قالب فرآوردههای غذایی و دارویی صادر کنیم تا ارزش صادراتی چند ده برابری ایجاد شود. تلاش ما این است که ارزش افزوده خرید و فروش زعفران، به مسیر تولید برگردد. این بزرگترین هدف من است. چون بیشترین سود را به کشاورز ایرانی برمیگرداند.
بهعنوان یک زن موفق مهمترین سختیهای مسیر کارآفرینیات چه بوده است؟
هر زنی که قرار است، به یک زن موفق و یک کارآفرین تبدیل شود، باید چند برابر یک کارآفرین مرد تلاش کند. چون مسیرها برای زنان هنوز ناهمواریهای زیادی دارد.
من به شخصه در این مسیر، خیلی سختی کشیدهام. از رفتن به روستا و ترغیب کشاورزان به انجام کار ارگانیک گرفته تا تلاش برای راهاندازی پروژه واحد صنعتی تولید فرآوردههای غذایی و دارویی از زعفران.
کمبود منابع انسانی متخصص و حتی کمبود افرادی که دغدغه همشکل و همسان با چنین روندی داشته باشند، مسیر کارآفرینی را هر چه بیشتر سخت کرد اما همچنان ادامه میدهیم.
در واقع راهی است که واردش شدهایم، خاک این مسیر را خوردهایم و حالا وقت آن است که حاصل این کاشت را برداشت کنیم. بردن یک پروژه هایتک به روستایی که نیروهای متخصص زیادی در آنجا وجود ندارد، کار بسیار سختی است. ما این کار را کردیم و سختی زیادی متوجه کسبوکارمان بوده است.
طی حرفهایت از روستای سبز «سنو» حرف زدی؛ منظورت از روستای سبز چه است و چه شرایطی برای ایجادش لازم است؟
روستایی که براساس شاخصهای بینالمللی با محیط زیست سازگار باشد؛ یعنی روستایی که در روند کشاورزی، از نهادههای شیمیایی استفاده نکند، مخاطرات زیستمحیطی ایجاد نکند و به لحاظ بهرهوری از منابع آبی و بهرهوری از منابع انسانی براساس استانداردها عمل کند و باعث ارتقای محیط زیست منطقه خود شود.
تاکنون عمده فعالیت من ایجاد روستای سبز سنو بوده که مجموعهای از فعالیتهای توسعهبخش است و اشتغال، فعالیتهای اجتماعی و زیست محیطی را شامل میشود. در بطن این فرآیند، تولید زعفران ارگانیک و سایر محصولات را هم در دستور کار داریم. هدف اصلی ما هم ایجاد اشتغال برای زنان و توانمندسازی آنها بوده است.
بیش از ۱۰ سال، به تجارت زعفران مشغول بودی و یک زن موفق در بازار کار بهشمار میروی؛ چرا ایجاد این روستا و بهبود چرخه تولید زعفران را در پیش گرفتی؟
طبق بررسیهای ملی، آلودگیهای زعفران بالاتر از حد مجاز است. همین مسئله چالشهایی را با مشتریان خارجی زعفران ایران ایجاد میکند. پس من بهعنوان یک تاجر زعفران، باید وارد مزارع میشدم تا از سازوکار مزارع مطلع شوم و روند تولید را اصلاح کنم.
در واقع از ایده تولید محصول سالم و ارگانیک رسیدیم به این مسئله که باید دانش را به فرآیند تولید اضافه کنیم. به همین دلیل با تاسیس شرکتی دانشبنیان و استفاده از نظرات بیش از ۱۵۰مشاور به سمت علمیکردن تولید حرکت کردیم و اصلاح الگوی کشت و اصلاح الگوی تولید را پیش گرفتیم.
همچنین چون زعفران ایران هنوز هم در بستهبندیهای ۳۰گرمی و در واقع به صورت فلّهای و خام صادر میشود و در کشورهایی چون اسپانیا و امارات بستهبندی میشود و با نام آن کشورها به بازارهای جهانی میآید، به فکر ورود به بازار مصرفکننده نهایی افتادیم. بنابراین برنامه بعدی ما ورود به بازار مصرفکننده نهایی است.
یعنی بهصورت میلیگرمی زعفران را صادر خواهیم کرد تا با بستهبندیهای مناسب و استاندارد، وارد سبد خرید مصرفکننده نهایی شود. چون ما این قدرت را داریم که بستهبندی استاندارد ارائه کنیم.
اغلب بازارهای ایران سنتی هستند و بیشتر مردان در آن بازارها حضور داشتهاند تا زنان؛ بهعنوان یک زن موفق که توانسته پروژهای موفق را در یک روستای کوچک هدایت کند، فکر میکنی زنان برای موفقیت چه ابزارهایی را باید به کار ببرند؟
من برای عنوانها تلاش نمیکنم. اما دوست دارم این نکته را همه بدانند که تبدیل شدن به یک زن موفق در ایران، به مراتب از بسیاری از کشورهای دیگر سختتر است. چون اغلب بازارهای ایران سنتی هستند. مردان در آن قدمت کار بیشتری دارند. بنابراین زنان باید وارد شوند و جای محکمی برای خود ایجاد کنند.
از مهمترین ابزارهایی که زنان میتوانند از آنها استفاده کنند، نوآوری است. وقتی ابزار نوآوری و انجام کاری جدید را در دست دارید، از رقبا پیشی میگیرید. البته تلاشکردن مستمر و کار مداوم، نترسیدن و ناامیدنشدن هم از مهمترین ابزارهای یک کارآفرین موفق هستند.
پروژهای که راهانداختهای، چه دستاوردهایی برای روستای سنو به همراه داشته است؟
«نظام زراعت زعفران مبتنی بر قنات» بهعنوان پنجاه و پنجمین میراث کشاورزی مهم جهان و سومین میراث کشاورزی جهانی از ایران در سازمان فائو به ثبت رسیده است. بنابر اعلام فائو، این دستاورد مهم با پذیرش مدارک، مستندات و دفاعیههای ارائه شده در اجلاس گروه مشاوران علمی (SAG) دبیرخانه میراثهای مهم کشاورزی جهانی (GIAHS) در مقر سازمان فائو در شهر رم حاصل شد.
این ثبت با پایلوت روستای سنو در شهرستان گناباد استان خراسان رضوی صورت گرفته است. ثبت میراثهای کشاورزی مهم جهانی (GIAHS) ابتکار عمل سازمان فائو است که از سال ۲۰۰۲ آغاز شده است. هدف از این ابتکار عمل، شناسایی، معرفی و حفاظت از میراث کشاورزی جهانی است.
ثبت
هر پروندهای که درخواست ثبت در این نظام را دارد، باید واجد شرایط پنج معیار باشد: نقش آن در امنیت غذایی و معیشت خانوارهای روستایی، تنوع زیستی کشاورزی، دانش محلی و بومی و سنتی، فرهنگ و نظامهای ارزشی و سازمانهای اجتماعی و چشماندازهای طبیعی و گردشگری کشاورزی. همچنین کشور درخواستکننده باید یک برنامه عمل جامع برای حفاظت و صیانت و توسعه آن به فائو را ارائه بدهد.
از میان هزاران درخواست واصله از کشورهای مختلف، پیش از این فقط پنجاه و چهار درخواست در کل جهان موفق به عبور از فرآیند سختگیرانه نظام ثبت فائو شده بودند که از کشورمان «نظام کشاورزی مبتنی بر قنات در کاشان» در سال ۱۳۹۳ و «نظام تولید انگور ملایر» در سال ۱۳۹۷ بهعنوان اولین و دومین میراث کشاورزی مهم جهانی از کشورمان نیز در میان این فهرست قرار دارند.
برای رسیدن به اهدافت بر اقتصاد دانشبنیان تکیه کردهای؛ در چهارچوب چنین اقتصادی، چه اقداماتی داشتهای؟
طی پنج سال اول فعالیتمان در روستای سنو، حدود ۷۵۰میلیون تومان سرمایهگذاری کردیم که در این میان بیش از۱۵۰میلیون تومان از این هزینه مربوط به آموزشها و راهاندازی مدرسه آموزش منابع انسانی بوده است. چون نیروی انسانی کارآمد اصل اول پیشرفت کسبوکارهاست. ضمن اینکه مزارع تحت پوشش ما صاحب شناسنامه هستند و مساحتی بالغ بر ۴۵۰ را شامل میشوند.
در راستای آموزش نیروی انسانی و توانمندسازی زنان، نخستین مدرسه در مزرعه را ایجاد کردیم و طی ورکشاپهایی به آموزش آنها پرداختیم. در این کلاسها دیدگاههایشان را نسبت به نهادههای شیمیایی عوض کرده و آنها را با روشهای بیولوژیک و سالم کشت آشنا کردیم. در ادامه کودهای ارگانیک تهیه شد و به آنها اختصاص یافت.
همچنین با کاهش تولید زعفران مواجه میشویم، در گام بعدی و برای پیگیری توانمندی زنان، کارگاههای قالیبافی، گلیمبافی و پارچهبافی را راهاندازی کرده و آموزشهایی هم در این زمینه به زنان ارائه دادهایم تا بتوانند قالی ببافند و درآمد داشته باشند. بهطور کلی از سال اول فعالیتمان تاکنون، در این پروژه بیش از ۴ میلیارد تومان هزینه کردهایم.
تو یک زن موفق در بازار زعفران هستی، میزان اشتغالزایی پروژه کارآفرینیات چقدر بوده است؟
برای بیش از ۶۰نفر بهصورت مستقیم و برای حدود ۲۳۰نفر هم بهصورت غیرمستقیم با فعالیتهای ما ایجاد اشتغال شده است که این شاغلان عمدتا زن هستند. چون اصولا موضوع کشت و برداشت زعفران مبتنی بر کار و تلاش زنان است.
البته حمایت و کمک آقایان را طلب میکند اما مردان تنها عنصر کمکی هستند و بنیان کار براساس کار زنان نهاده شده است. پروژه بعدی ما که راهاندازی و توسعه نهادی صنعتی است، برای بیش از ۱۰۰نفر اشتغال ایجاد خواهد کرد.
البته فعالیتهای ما صرفا موجب درآمدزایی برای زنان نشده، بلکه رشد اجتماعی زنان و کاهش مهاجرت به شهر را هم در پی داشته است. در واقع وقتی کسبوکاری باشد و درآمدی از آن حاصل شود، دیگر دلیلی وجود ندارد که کسی خانه و زندگیاش را رها کند و راهی شهر شود.
حتی شاهد مهاجرت معکوس به این روستا بودهایم. همچنین آمارهایی از مسمومیت کودکان و زنان به سموم شیمیایی داشتیم که از زمان تاسیس چنین کارخانهای دیگر آماری در این زمینه وجود ندارد.
بهعنوان یک کارآفرین و یک زن موفق ، میخواهم بگویی که شاغلبودن از نظر تو یعنی چه؟
اشتغال به معنای داشتن میز و داشتن رییس و کارفرما نیست. اشتغال در واقع به این معناست که من خودم رییس خودم باشم. من خودم نیروی کار خودم باشم. کار واقعی کار عملی است. موقعیتهای شغلی ثابت زیادی در بانکها و… برای من ایجاد شد اما نمیتوانستم قبول کنم. هر کاری را ولو کوچک باید شما ایجاد کنید حتی اگر وصلکردن دو قطعه کوچک فلزی باشد.
اما متاسفانه دیدگاهی در جامعه وجود دارد که افراد شاغل را افرادی میدانند که کاری اداری و… داشته باشند و وقتی چند نفر کار کوچکی را راهاندازی میکنند، محترم شمرده نمیشوند.
درحالیکه اشتغالهای دو تا سه نفره با سرمایههای اندک میتواند راهگشای بیکاری کشورمان باشد، بهویژه در زمینه موادغذایی و کشاورزی. چون در صنعت کشاورزی و موادغذایی ظرفیتهای خالی گستردهای وجود دارد. به ویژه در بحث زعفران که کارهای انجام نشده زیادی وجود دارد.
یک کارآفرین همیشه خودش محور کار است و بار اصلی را بر دوش دارد. اما معمولا هستند کسانی که در کنارش قرار میگیرند و به او کمک میکنند. در مسیر کارآفرینی ندا که ما او را زک زن موفق میدانیم، چه کسی یا کسانی همراهیاش کردهاند؟
من همهجا میگویم که این پروژه مدیون نقش مادری است و مادرم، مادر این مجموعه بهشمار میرود. من معتقدم که خانواده باید پشت سر جوانش قرار بگیرد و از تفکرات و استراتژی او حمایت کند.
با وجود دوری مسافت تا روستای سنو و مسیر اقتصادی که ممکن بود مشکلاتی داشته باشد، اما حمایتهای خانواده کمک کرد که این پروژه با دغدغه کمتری به مسیر خود ادامه دهد. مسیری که از آن به نام مسیر کارآفرینی یاد میکنیم و باید سختی زیادی در این مسیر تحمل کنی.
ندا در پایان این گفتگو، می خوام بدانم که چه چیزی ناامیدت میکند و وقتی ناامید بشوی، چه میکنی؟
گاه ممکن است برخی از مدیران و افراد فرهیخته که انتظار میرود بهتر از هر کسی فضا را بشناسند و دید مثبتی نسبت به موضوعات اقتصادی داشته باشند، حرفهای ناامیدکننده میزنند و حتی در برخورد با طرح من ارزش چنین طرحی را زیر سوال میبرند. درحالیکه ما بیشترین حمایتها و امیدواریها را از کشاورزان و روستاییان داشتیم.
هر چند فکر میکردیم که این افراد کمترین میزان ریسکپذیری را داشته باشند. چون زندگیشان وابسته به کشاورزی و کشت و برداشت زعفران و سایر محصولات کشاورزی است اما ما بیشترین ریسک را از طرف همین افراد شاهد بودیم.
منبع: hamrato.com
