محسن امین – موژان اردانی
«من سیدمحمد مرتضوی هستم، ۳۱ سال دارم و نزدیک به ۱۰ سال است که طراحی و تولید طلا و جواهر را شروع کردهام.
در حال حاضر طراح و مدیر تیم طراحی یک شرکت معتبر طراحی و تولید جواهرات هستم. همچنین مدرس رشته طراحی طلا و جواهر با کامپیوتر در دانشگاههای تهران و شهید بهشتی. همچنین بهعنوان عضو کمیته تخصصی تدوین رشته کارشناسی ناپیوسته طراحی زیورآلات در دانشگاه علمی- کاربردی فعالیت میکنم.» بسیار، جوان است اما به پختگی مردی ۵۰ساله با تجربههای بسیار حرف میزند؛ مردی که موفقیتهای بسیاری دارد و در جهان شناخته شده است؛ مردی که حالا هدایت ۲۰طراح را برعهده دارد، همراه با مشغولیتهایی از جنس تدریس در دانشگاه و تالیف کتابهای تخصصی؛«برای نخستینبار این رشته در کشور بهصورت آکادمیک در مقطع کارشناسی ناپیوسته تدوین شده و مراحل اولیه تدریس آن در کشور در حال انجام است. در کنار همه اینها کتابهای دوجلدی آموزش طراحی طلا و جواهر را نیز تالیف کردهام.» گفتوگو با او، ما را به دنیای کار و تلاش همراه با چاشنی طراحی و زیبایی میبرد.
ورود به این صنف برای شما چگونه بود؟ برای شما که از ۲۱سالگی مشغول این حرفه شدید.
من دوستانی داشتم که خارج از ایران فروشنده طلا و جواهر بودند و من را در جریان رشته طراحی طلا و جواهر گذاشتند. در آن زمان خیلی پی آن را نگرفتم تا یکی از دوستانم که داخل ایران بود در مورد انجام این کار در سطح گسترده و کاملا علمی با من صحبت کرد و من هم که رشتهام عمران بود و با نرمافزارهای طراحی آشنا بودم این کار را دنبال کردم. ما از نرمافزارهایی مثل تریدیمکس شروع کردیم و سپس از مهندسین ایرانخودرو برای نرمافزارهای دیگر طراحی کمک گرفتیم که هیچ ارتباطی با طلا و جواهر نداشتند. در واقع ما راهی را در پیش گرفتیم که مختص خودمان بود و مسیر را کمکم برای خود باز کردیم.
از نخستین موفقیتهای خود بگویید.
سال ۸۹، زمانی که ۲۶ ساله بودم نخستین موفقیتم را کسب کردم و آن، رتبه اول در ایران برای طراحی یک انگشتر بود. اسم این انگشتر «بتهجقه دوقلو» بود که تمام طراحی آن شامل نمادهای ایرانی میشد. این انگشتر در مسابقهای در هنگکنگ که هر ۳ سال بین رتبههای اول هر کشور برگزار میشود توانست جزو ۱۲فینالیست برتر بین۱۰۹ شرکتکننده شود که درنهایت توانستم جایزه نفر چهارم را دریافت کنم. از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ هم موفق شدم که ۹ جایزه در کشور ایتالیا دریافت کنم که ۲کار از بین آنها در مسابقه امسال هنگ کنگ برنده شد اما متأسفانه بهدلیل تأخیری که در گرفتن ویزا حاصل شد نتوانستم به موقع در آنجا حضور داشته باشم.
پروسه طراحی و تولید انگشتر بتهجقه دوقلو چگونه بود؟
در مسابقهای که در ایران برگزار شد فقط لازم بود که طرح کار در مسابقه شرکت داده شود و نیازی به تولید نبود. اما برای شرکت در مسابقه هنگکنگ لازم بود که حتما ساخته شود. پس از فرستادن عکس به مسابقه، شرکتی که حالا مسئول واحد طراحی آن هستم، اسپانسر ساخت این انگشتر شد و کار، با هزینهای برابر ۳ تا ۴ میلیون تومان به تولید رسید.
این ایدهها چطور به ذهن شما میرسد؟ از چه چیزهایی الهام میگیرید؟
برای گرفتن ایده، بیشتر کتابهای تاریخ هنر ایران و جهان را مطالعه میکنم و با شناختن سبکهای مختلف در دورههای متفاوت تاریخ از آنها الهام میگیرم.
تا به حال برای شما پیش آمده که کاری ببینید و دنبال طراح آن بگردید؟ الزاما نه در مورد جواهر.
بله، خیلی پیش آمده. بیشتر در مورد طلا و جواهر اینطور بوده، هم داخل ایران و هم خارج از آن. حتی گاهی پیش آمده که به طراح آن ایمیل زدهام یا درصورت پیدا کردن شماره تلفن با او تماس گرفتهام و از کارش تعریف کردهام.
آیا تجربهای ناموفق از تولید کاری داشتهاید؟
بله، خیلی زیاد. بازار ایران بازار حساسی است. باید حتما فروشنده یا مغازهدار به طرحها و تولیدات ما که یک تولیدکننده انبوه هستیم اعتماد داشتهباشد و مطمئن شود که کارهای تولیدی ما مورد پسند مشتری واقع شده و فروش میرود. در غیراینصورت تعداد خریداران کارهای ما کاهش پیدا میکند. ما بهصورت مجموعهای کار میکنیم؛ به این معنی که از یک انگشتر یک خانواده با تغییرات جزئی ساخته و عرضه میکنیم، در چنین شرایطی اگر هر کدام از محصولات این خانواده دچار شکست شوند محصولات دیگر از همین خانواده را تحتتأثیر قرار میدهند.
تا امروز به چند نفر آموزش دادهاید یا در حال آموزش دادن هستید؟
من حدود ۶۰۰ شاگرد داخل ایران داشتهام که همگی فارغالتحصیل شدهاند. در حال حاضر هم مشغول تدریــس در دانشــگاه شهید بهشتی و آموزشگاه گوهر آریان وابسته به سازمان فنیحرفهای هستم.
حدود درآمد کارشناسان طراحی چقدر است؟
این رشته درآمد خوبی نسبت به رشتههایی مثل عمران و معماری دارد که فرد در آنها مجبور است پس از تحصیل و مدت زیادی کار در یک شرکت به درآمدی حدود یک میلیون تومان برسد. در این حرفه افرادی هستند که پس از گذراندن دورههای شش ماهه آموزش و ورود به بازار کار درآمدی ماهانه برابر ۲ تا ۳ میلیون تومان کسب کردهاند.
یک طراحی ممکن است چقدر ارزشگذاری شود؟
فکر میکنم بستگی به عرف بازار دارد. مثلا طراحی یک جفت انگشتر برای ازدواج حدود ۳۰ تا ۷۰ هزار تومان یا یک گردنبند ممکن است برابر ۳۰۰ هزار تومان باشد.
ارزش افزوده مرحله طراحی بیشتر است یا تولید؟
۱۰۰درصد زمانی که شما تجهیزات و ارتباطات مورد نیاز این حرفه را داشته باشید ارزشافزوده در تولید بیشتر است. اما باید در نظر داشته باشید که ورود به صنف طلا و جواهر کار سادهای نیست زیرا این صنف بهصورتی است که تولیدکنندگان در آن به سختی اجازه ورود شخص تازهای را میدهند و اگر نگاهی به روابط در این صنف بیندازید متوجه میشوید که همه با هم بهنحوی روابط خانوادگی دارند. البته این موضوع در مورد طلا و جواهرسازی در تمام دنیا وجود دارد.
از زمانی که کارتان را شروع کردید چقدر پشتوانه مالی داشتید؟
من هیچ پشتوانه مالیای نداشتم. حقیقت این است که در طول این ۱۰سال به اندازه ۱۷-۱۶ سال کار کردهام تا توانستهام به اینجا برسم. در حال حاضر در شبانهروز ۱۵ساعت کار میکنم. علاوه بر اینکه روزانه ۸ ساعت در یک شرکت مشغول هستم، بین ۲ تا ۳ساعت را تدریس کرده و حدود ۳ ساعت را برای تالیف کتابم زمان گذاشتهام. بهنظر من اگر در این کار پشتکار داشته باشید بدون هیچگونه پشتوانه و سرمایهای میتوانید به نتیجههای خوبی برسید.
تا به حال بیپول شدهاید؟
بله، وقتی کسی بدون هیچ سرمایهای کارش را شروع میکند برای ماههای اولیه و برای کارهایی مثل چاپ کتاب تحت فشار مالی قرار میگیرد و تنها اگر به درستی کار خود ایمان داشته باشد به نتیجه میرسد.
کسی بوده که مشوق شما باشد یا کسی که بخواهد شما را از انجام این کار منصرف کند؟
در تمام این سالها مادر و پدرم مشوقهای اصلی من بودهاند و از طرف دیگر چون حرفه من کار جدیدی بوده، بسیاری از دوستان بودهاند که از سر خیرخواهی در مورد به نتیجه نرسیدن آن با من صحبت کردهاند، بهخصوص در مورد کتابی که تالیف میکردم اما من سعی کردم راه خودم را ادامه بدهم. با اینکه بازگشت هزینهای که برای این کار صرف کردم ۳ تا ۴ سال زمان برد.
برنامه آینده شما برای زندگی چیست؟
برنامه من نوشتن یک کتاب ۷۰۰صفحهای به زبان انگلیسی در زمینه آموزش طراحی کامپیوتری طلا و جواهر است.
تصمیم دارید که به سمت آموزش الکترونیک پیش بروید؟
من در حال حاضر بهصورت آنلاین برای ایرانیان مقیم آمریکا و کانادا، خصوصی تدریس میکنم و تصمیم دارم از طریق دانشگاههای تهران و بهویژه شهید بهشتی نیز بهصورت آنلاین به آموزش بپردازم.
چه شد که از شما در خارج از ایران بهعنوان داور در مسابقات طراحی دعوت کردند؟
من بهدلیل ارتباطی که با مدرسان خارجی این رشته در کشورهای مختلف داشتم و با توجه به شناختی که آنها از کارهای من داشتند بهعنوان داور دعوت شدم. نخستین تجربه داوری من در سال ۲۰۱۴ در مسابقاتی در تایلند بود و بعد از آن داخل کشور در جشنوارهای که در مشهد برگزار شد داوری کردم. بعد از این تجربه بهعنوان داور مسابقاتی در شهر دبی که مرحله دوم آن حدود یکماه دیگر برگزار میشود و همچنین بهصورت آنلاین داوری مسابقات ایتالیا در سال ۲۰۱۵ را عهدهدار شدم.
ماجرای کتاب طراحی که نوشتید چیست؟
جلد اول این کتاب در سال ۹۲ چاپ شده که کاملا کتاب علمی و کاربردی است با مطالعه این کتاب میتوانید جذب بازار کار شوید. صنف طلا و جواهر در تمام دنیا صنف بستهای است و همه سعی میکنند فوت کوزهگری را برای خود نگه دارند اما در حال حاضر این حرفه چنان در تمام دنیا در حال پیشرفت است که زمان آن گذشته که کسی بخواهد این تخصص را فقط برای خود بداند. من سعی کردهام آموزشهای لازم را در این کتابها بگنجانم. جلد دوم این کتاب هم اخیرا به چاپ رسیده که از نظر تکنیکی و فنی در مقایسه با جلد اول با ارزشتر است و برای کار حرفهای کاربرد دارد. این کتاب شامل مواردی است که به فرد کمک میکند تا فنون این حرفه را در سطح جهانی بیاموزد. برای تالیف این کتاب ۴۵۰ روز کاری به تنهایی صرف کردهام. این کتاب اکنون در حال ترجمه به زبان انگلیسی است تا به دنیا ارائه شود. جالب است بدانید در حوزه طراحی طلا و جواهر تاکنون هیچ کتابی در دنیا، در سطح جلد دوم این کتاب تالیف نشدهاست. همچنین باعث خوشحالی است که بدانیم کشور ما در این حرفه نهتنها از دنیا عقب نیست بلکه در بسیاری از موارد از کشوری مثل هند و کشورهای حاشیه خلیجفارس پیشی گرفته.
نگاه خریدارانه به طلا متفاوت است
شما طرحهای خاصی تولید میکنید که کمتر در بازار دیدهایم، آیا طرحهایی هستند که آنها را در مکانی خاص فقط به مشتریان بسیار ویژه خود عرضه کنید؟
خیر، اما این کار در سراسر دنیا بازار خیلی خوبی دارد. در ایران هم هستند کسانی که بهطور فردی و نه کارخانهای کارهایی را در تعداد محدود طراحی کرده و آنها را در مکانی خاص در معرض نمایش مشتریان ویژه قرار میدهند و به فروش میرسانند. در خارج از ایران هم این شاخه از طراحی و تولید بسیار درآمدزاست، در داخل کشور هم همواره بازار کالاهای لوکس بسیار موفق عمل کردهاست. اما در سطح انبوه نمیتوان چنین کاری را انجام داد زیرا تولیدکننده انبوه نمیتواند تمام نیروها را بهکار بگیرد تا مثلا یک انگشتر به قیمت ۷۰۰ میلیون تومان تولید کند که جمعا ۱۰ نفر برای آن مشتری داشته باشد.
برای گروههای سنی متفاوت بازار هدف دارید؟
بله، ما زمانی که به نیاز بازار دقت میکنیم، دستهبندیهایی براساس سن هم انجام میدهیم، بهطوری که برخی از تولیدات ما فقط به قشر نوجوانان و جوانان اختصاص دارد یا محصولاتی که مورد پسند خانمهای مسنتر است. مثلا یک انگشتر زمردی که اطراف آن بهصورت اشک کار شده مطمئنا مورد علاقه یک خانم جوان نیست زیرا یک مدل کلاسیک است که دید بسیار سنتی آن را میپسندد. اما بهطور کلی بازار هدف ما جوانان هستند زیرا جامعه، جوان است و مشتریان ما بیشتر بین ۱۵ تا ۳۰سال هستند.
در مورد تیم کاری و ایدههایتان برایمان بگویید.
تیم ما سالانه ۳۵۰۰ مدل طراحی میکند. در واقع بهصورت ماهانه بین ۲۸۰ تا ۳۱۰ مدل جدید طراحی میشود و مسلما با این حجم کار باید تعداد نیروهای تیم بالا باشد که مجموعه ما را ۲۰ نفر تشکیل میدهد. ما یک تیم ایدهپردازی داریم؛ یک ایده در این تیم بهوجود میآید، روی ایده کار میکنیم، سپس برای آن استراتژی تعریف کرده که مشخص میکند این ایده چه بازاری را باید هدف قرار دهد و چون ما هم در شهرستان کار میکنیم و هم در تهران، باید حتما به بازار توجه کنیم زیرا کارهایی که در شهرهای مختلف فروش میروند متفاوت است.
سلیقه مشتریها در خرید طلا چیست؟
همواره در شهرهای مختلف نگاه خریدارانه به طلا متفاوت است، بهطوری که مثلا در شهر تهران انتخابها در شرق، غرب، شمال و جنوبش فرق میکند. در شهرهایی مثل اصفهان و یزد حتی عیاری از طلا که مشتریان میپسندند با شهرهای دیگر تفاوت دارد. در یک شهر ممکن است النگو بیشتر فروش برود و در یک شهر دیگر انگشتر. حتی سرویسهایی که مشتریان انتخاب میکنند در یک شهر ممکن است ساده و از نظر وزن سبک باشد اما در یک شهر دیگر درست برعکس.
آیا شما طرحهای جدیدتان را یک مرتبه به بازار عرضه میکنید؟
ما هرگز یک مرتبه آنقدر یک طرح را تغییر نمیدهیم که مشتری یا فروشنده به چشمش ناآشنا باشد و نام این کار را تغییرات تدریجی گذاشتهایم. ما طرحی که مغازهدار یا فروشنده میخواهد تولید کرده و پلهپله در دفعات مختلف عرضه به بازار آن را تغییر میدهیم.
مکانیسم فروش شما چگونه است؟
سیستمهای فروش در شرکتهای مختلف متفاوت است، یک روش این است که شما کار را به مشتری تحویل دهید و مدت زمانی را برای فروش تعیین کنید که معمولا این راه را شرکتهای ضعیفتر درپیش میگیرند که در آن قابلیت مرجوع کردن کارها وجود دارد. اما ما براساس سفارش، تولید کرده و به فروش میرسانیم؛ به این صورت که کاتالوگی از کارها در اختیار مشتریان قرار داده و هر کدام را که سفارش بدهند تولید کرده و هزینه را دریافت میکنیم.
آیا شما صادرات یا فروش خارجی را تجربه کردهاید؟
بله، شرکت ما به کشورهای عربی و خاورمیانه صادرات میکند. اما این صادرات فقط بهصورت فروش محصولات است و نه طراحی. من در زمینه طراحی شخصا با شرکتهای آلمانی، بلژیکی و فرانسوی کار کردهام. اما در این شرکت تا امروز با وجود ارتباطات موفق خارجی فقط محصولات نهایی را صادر کردهایم زیرا درصورت فروش طراحی باید بازه بزرگی از تولید و کارآفرینی را کنار گذاشت. این بخش از صادرات را بیشتر برای افرادی توصیه میکنم که بهصورت فردی کار میکنند، نه شرکتهای بزرگ.
حرفه شما بحران اقتصادی مربوط به سالهای ۹۰ تا ۹۲ را چگونه گذراند؟
در سیستم تولید انبوه در این سالها خیلی از کارخانهها تعطیل شدند. بسیاری از کارگاهها و تولیدکنندگان تولیدات خود را کاهش دادند و متأسفانه چه در سطح کلان و خرد بسیاری از کارگران این کارخانهها کار خود را از دست دادند. تیم ما در این سالها چون بهطور اصولی کارش را شروع کرده بود و به قولی ریشههای محکمی داشت توانست دوام بیاورد اما این بحران برای ما هم بیتأثیر نبود. تا پیش از آن ما سلیقه و طراحی خود را به بازار تحمیل میکردیم و آنچه را میخواستیم به مشتریان ارائه میکردیم اما در آن زمان مجبور شدیم برای فروش محصولات آنچه را که مشتریان بزرگمان میخواستند تولید کنیم تا به فروش خوبی برسد و متأسفانه نیاز بازار بر طراحی ما غلبه کرد.
مواداولیه خود را از کجا تهیه میکنید؟
چیزهایی که در داخل کشور موجود است را از همین جا خریداری میکنیم اما جواهر و سنگهای جواهراتی مثل الماس، زمرد، یاقوت کبود و سنگهای رنگی که در ایران تولید نمیشوند را از خارج تهیه میکنیم. تنها سنگهایی که داخل ایران تولید میشود فیروزه و عقیق است. برخی از سنگهای ذکر شده در ایران هم معدن دارند اما هنوز کشف نشدهاند. بسیاری از کشورها پس از استخراج سنگ درصورت نداشتن تجهیزات تراش، آنها را به کشورهای مجهز فرستاده و پس از تراشکاری آن را تحویل میگیرند.
ممکن است شرکتهای تولیدکننده جواهرات به جایی برسند که خودشان یک معدن را کشف کرده و خط تولید سنگها را نیز راهاندازی کنند؟
در تمام دنیا برای استخراج معادن، دولت همکاری میکند. این کار بسیار در آمدزاست و بازدهی فوقالعادهای دارد اما چون تا به حال کسی سراغ این کار نرفته، در برابرش مقاومت شده است. اگر با این صنعت هم مثل نفت و استخراج آن برخورد شود از لحاظ اقتصادی برای کشور نیز بسیار مفید است. شرکت ما با مکاتباتی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت و دانشگاه شهیدبهشتی انجام داده در حال انجام مقدمات چنین کاری است.
چالشهای طراحی و بازار
فرض کنید که تیم ما مدلی را طراحی کرده که تا به حال در بازار ایران فروش نداشتهاست، اگر این مدل در سطح انبوه تولید و به بازار عرضه شود امکان آنکه شکست بخورد کم نیست، به همین دلیل تولیدکنندگان در داخل کشور سعی میکنند چیزی را تولید کنند که در بازار فروش بیشتری داشته. این نگاه محافظه کارانه است که باعث میشود تولیدکنندگان به جای طراحی، کارهای پرفروش یکدیگر را کپی کنند و متاسفانه چون قانون کپیرایت در ایران رعایت نمیشود ممکن است مشاهده کنید که تولیدکنندگان مختلف، همگی از یک انگشتر با یک نوع طراحی تولید کردهاند.
یکسری از محصولات شکست خورده بهناچار بهمدت طولانی پشت ویترینها باقی میمانند، برخی از محصولات برگشت خورده و شرکت متضرر میشود و این امر باعث میشود که مدیریت شرکت به بخش طراحی فشار بیاورد و درخواست طراحی محصولات پرفروش را بدهد. در واقع ۳ نکته است که همیشه طراحی را محدود میکند؛ قابلیت فروش (خوشفروش باشد)، قابلیت تولید به این معنی که بشود آن را تولید کرد و قابلیت پوشیدن یعنی استانداردهای ارگونومی را رعایت کند.
ما ارتباط بسیار خوبی با بخش فروش داریم و اگر کاری مرجوع شود در مورد آن با این بخش وارد صحبت شده و مواردی مثل ناراحت بودن یک محصول برای مصرف کننده و وزن زیاد آن را به کمک آنها متوجه شده و در تیم طراحی خود آن را بررسی میکنیم. ضمن اینکه طرحهایی بوده که ۶ سال پیش شکست خوردهاند اما امروز مشتریان زیادی خریدار آنها هستند و آنهم تنها بهدلیل چرخهای است که تکرار میشود.
زمان طراحی، الزاما به شرایط بازار ایران نگاه نمیکنیم اما به بازخورد فروش هر محصول توجه و در مسیر محصولات پرفروش خود حرکت میکنیم.
به نقل از روزنامه همشهری (دو)